सोह्र श्राद्ध आरम्भ, पितृ तर्पणको पावन परम्परा सुरु

Our Pradesh

काठमाडौं, २ असोज – आजदेखि हिन्दू धर्मावलम्बीहरूका लागि सोह्र श्राद्ध अर्थात् पितृ पक्ष विधिवत् रूपमा सुरु भएको छ। यो पवित्र अवधि आश्विन कृष्ण प्रतिपदादेखि प्रारम्भ भई आश्विन शुक्ल प्रतिपदासम्म जारी रहनेछ। सोह्र श्राद्धलाई दिवंगत पितृहरू प्रति श्रद्धा व्यक्त गर्न, तर्पण, सिदादान, र पिण्डदान गरिने विशेष धार्मिक कार्यको रूपमा मनाइन्छ।

नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिका सदस्य तथा धर्मशास्त्रविद् प्राडा देवमणि भट्टराईले दिएको जानकारीअनुसार पिण्डदान अपराह्नकालमा गर्नुपर्छ। पितृहरूलाई तर्पण गरेर श्रद्धा अर्पण गर्न सोह्रवटा तिथिमा यो प्रक्रिया सञ्चालन गरिन्छ, जसलाई सोह्र श्राद्ध भनिन्छ। धार्मिक मान्यताअनुसार पितृहरू यस समयमा आशा गरी बसेका हुन्छन्, र तिनीहरूलाई तृप्त गर्न श्राद्ध गर्नु सन्तानको दायित्व हो।

वैदिक सनातनी परम्पराअनुसार चाडपर्व, यज्ञयाग वा कुनै ठूलो धार्मिक कार्य गर्नु अघि पितृलाई श्रद्धासाथ सम्झिने कार्य आवश्यक मानिन्छ। सोह्र श्राद्ध गर्दा पितृप्रतिको ऋणबाट मुक्ति मिल्ने विश्वास छ। धर्मशास्त्रविद् प्राडा रामचन्द्र गौतमका अनुसार, श्राद्ध नगर्दा अक्षम्य दोष लाग्छ भन्ने शास्त्रीय वचन छ। यसैले, यो समयमा श्राद्ध गरिनु अनिवार्य ठानिन्छ।

श्राद्धको समय अपराह्नकालमा मात्रै हुनुपर्ने हुँदा बिहानै गर्ने कार्यहरू शास्त्रीय मान्यतामा गलत ठहरिन्छ। प्रत्येक दिनको श्राद्धको समय निर्धारण गर्नका लागि पञ्चाङ्गमा तालिका बनाइएको छ। सूर्यनाथ पन्तद्वारा सम्पादित पञ्चाङ्गमा प्रत्येक दिन कुन समयमा श्राद्ध गर्नुपर्छ भनेर उल्लेख गरिएको छ। तदनुसार, पिताका तिथिमा अपराह्नकालमा श्राद्ध गर्न सुझाव दिइएको छ।

धर्मशास्त्रविद् गौतमका अनुसार, कुनै विशेष परिस्थितिमा जाताशौच, मृताशौच, वा पत्नी रजस्वला भएका अवस्थामा मात्रै श्राद्ध नगर्न सिफारिस गरिएको छ। अन्य अवस्थामा भने कुनै पनि कारणले श्राद्ध छोड्नु हुँदैन।

तर, यदि सोह्र श्राद्ध गर्न सम्भव भएन भने शास्त्रमा वैकल्पिक विधिहरू उपलब्ध छन्। सक्नेले श्राद्ध गर्नुपर्ने दिनमा नै गरे पनि, नसक्नेहरूले ब्राह्मणमार्फत दैनिक एक सय आठ मन्त्र जप गर्न सकिने शास्त्रीय व्यवस्था छ। यसरी जप गरिएको मन्त्रबाट पनि पितृले तृप्ति प्राप्त गर्छन् भन्ने धार्मिक मान्यता छ।

धर्मसिन्धु जस्ता शास्त्रीय ग्रन्थहरूले श्राद्धका लागि अन्य वैकल्पिक दिनहरू पनि निर्धारण गरेका छन्। आश्विन शुक्ल पञ्चमीपछिका केही विशेष तिथिहरूमा रोकिएको श्राद्ध गर्न सकिन्छ। यदि कुनै कारणवश सोह्र श्राद्ध गर्न असम्भव भएमा, कार्तिक कृष्ण औंसी अर्थात् लक्ष्मीपूजाका दिन पनि श्राद्ध गर्न सकिन्छ। त्यसबेला पनि सम्भव नभएमा वृश्चिक सङ्क्रान्ति अर्थात् मङ्सिरमा श्राद्ध गर्न मिल्ने धर्मसिन्धु नामक ग्रन्थमा उल्लेख छ।

सोह्र श्राद्धको समापनसँगै दुर्गा पक्ष अर्थात् बडादसैँ सुरु हुन्छ। यसअघि पितृ तृप्तिका लागि गरिने श्राद्ध कार्य धार्मिक र सांस्कृतिक परम्परामा महत्वपूर्ण स्थान राख्छ। सनातनी परम्पराअनुसार ठूला पर्वहरू मनाउनु अघि पितृप्रति श्रद्धा अर्पण गर्नु नै वैदिक संस्कार हो।

प्रकाशित मिति: २०२४-०९-१८ , समय : १३:२२:३४ , ७ महिना अगाडि